Werkman drukker in oorlogstijd

Van 4 April tot en met 29 Augustus is er in de bovenzaal van het museum een expositie over de kunstenaar Hendrik Werkman en zijn werk voor uitgeverij De Blauwe Schuit tijdens de tweede wereld oorlog. In de Houwinkzaal beneden hangen enkele werken van de Meppeler kunstenaar Jannes de Vries die even als Werkman lid was van de befaamde kunstenaarsgroep De Ploeg.

Hendrik Nicolaas Werkman 1882 – 1945

Deze expressionistische kunstenaar begon als boekdrukker bij zijn eigen bedrijf in Groningen. Als graficus maakte hij catalogussen, affiches en uitnodigingen. In 1919 werd hij lid van de kunstvereniging De Ploeg, die een jaar eerder was opgericht door jonge kunstenaars. Met de naamgeving De Ploeg gaven zij aan dat op het gebied van moderne kunst nog veel ontgonnen moest worden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte hij als drukker, illustrator bij De Blauwe Schuit, een clandestiene uitgeverij. Zijn ambacht en creativiteit gebruikte hij als vorm van artistiek verzet tegen de Duitsers. Het hoogtepunt in die periode vormde de uitgave van de Chassidische Legenden in De Blauwe Schuit. Deze wonderlijke teksten worden toegeschreven aan de Pools joodse leraar Yisroel ben Eliezer uit de 18 e eeuw. Deze rabbijn was een aanhanger van het chassidisme – een ultraorthodoxe stroming – binnen het jodendom. Later zijn De legenden bewerkt door de joodse godsdienstfilosoof Martin Buber. De teksten, die vrijheid, vertrouwen en levensvreugde uitdrukken voorzag Werkman van illustraties. Het gedrukte woord en het beeldmateriaal verwijzen indirect naar de oorlogssituatie. Zowel de illustraties, die tot de absolute top van zijn werk behoren, als de geuzenliederen en de psalmen, die predikant August Henkels eraan toevoegde, inspireerden de mensen om zich te verzetten tegen de bezetter.

Op 13 maart 1945 werd Werkman gearresteerd door de Duitsers omdat hij werd verdacht illegaal drukwerk te maken. Op 10 april werd hij gedood.Met zijn baanbrekende experimenten met druktechnieken en visionaire kunst behoort hij tot een van de vernieuwende kunstenaars van de 20 e eeuw.

Jannus de Vries 1901 – 1986

Deze Meppeler kunstenaar begon zijn loopbaan als jongste klerk maar koos uiteindelijk voor de kunst. In Amsterdam volgde hij een opleiding tot tekenleraar en in 1924 werd hij lid van De Ploeg. Maar na drie jaar bedankte hij alweer als lid met wellicht als reden: ‘dat zijn toen nog traditioneel getinte werk te weinig aansloot bij het veel expressionistische en felgekleurde werk van De Ploeg’. Later trad hij opnieuw toe tot De Ploeg. Het Groninger landschap werd zijn inspiratiebron voor zijn werk en daarnaast werd hij bekend om zijn prachtig religieus werk.

Als echte globetrotter maakte hij reizen door Europa en Noord – Afrika. Deze ervaring bracht een explosie aan kleur en energie in zijn werk. Na de Tweede Wereldoorlog had hij een eigen ontwerpbureau. Als aanvulling op zijn inkomsten als kunstschilder  ontwierp hij ontwerpverpakkingen  voor Tjoklat camée chocolade, Redbandpastilles, en Broekema koffie en thee. In 1970 ontving hij de Culturele Prijs van de provincie Groningen.

Het werk van De Vries en dat van Werkman herinnert ons eraan hoe creativiteit een stem kan geven aan onderdrukking en hoe kunst kan bijdragen aan vrijheid en democratie.